Ανδρική υπογονιμότητα

Με τον όρο ανδρική υπογονιμότητα, αναφερόμαστε στις καταστάσεις όπου ο ανδρικός παράγοντας ευθύνεται για την αποτυχία επίτευξης κύησης. Σήμερα γνωρίζουμε ότι η ανδρική υπογονιμότητα ευθύνεται για τις μισές και πλέον περιπτώσεις ζευγαριών που δυσκολεύονται να αποκτήσουν παιδί, ενώ αφορά σε περίπου 7-10% των ανδρών. Το πλέον σύνηθες μέτρο εκτίμησης της ανδρικής γονιμότητας, αποτελεί η ποιότητα του σπέρματος, όπως αποτυπώνεται στην εξέταση του σπερμοδιαγράμματος

Διερεύνηση

Η ανδρική υπογονιμότητα μπορούν να οφείλεται σε προβλήματα παραγωγής και προβλήματα μεταφοράς σπέρματος. Αιτιολογικά, ποικίλοι παράγοντες είναι ικανοί να επηρεάσουν τη γονιμοποιητική ικανότητα ενός άνδρα.

Ορμονικές διαταραχές

Ενδοκρινολογικές παθήσεις που δύνανται να προκαλέσουν υπογονιμότητα, περιλαμβάνουν διαταραχές του άξονα υποθαλάμου-υπόφυσης, διαταραχές του θυρεοειδούς αδένα και διαταραχές των επινεφριδίων. Ακόμη και αν τα επίπεδα των εξεταζόμενων ορμονών είναι φυσιολογικά, σε σπάνιες καταστάσεις υπάρχει η πιθανότητα συνδρόμων μη ευαισθησίας στα ανδρογόνα (AIS-Androgen Insensitivity Syndromes).

Προβλήματα των όρχεων

Στους όρχεις, υπό την επίδραση της τεστοστερόνης, παράγονται και ωριμάζουν τα σπερματοζωάρια. Οποιαδήποτε βλάβη στους όρχεις, είτε πρωτοπαθής, ή επίκτητη, είναι ικανή να επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό τη σπερματογένεση. Ένας ενδελεχής έλεγχος του ιατρικού ιστορικού είναι ικανός να αναδείξει καταστάσεις που μπορεί να σχετίζονται με μια ορχική βλάβη (κρυψορχία, λήψη φαρμάκων, παρωτίτιδα κ.α.). Παράλληλα, η κλινική εξέταση και ο υπερηχογραφικός έλεγχος θα ολοκληρώσουν το διαγνωστικό έλεγχο, εξετάζοντας για πιθανές φλεγμονές, δομικές ανωμαλίες ή νεοπλασίες. Στις περιπτώσεις όπου η αιτία της απουσίας σπερματοζωαρίων αποδοθεί στην μη παραγωγή αυτών από τους όρχεις, αναφερόμαστε σε μη αποφρακτική αζωοσπερμία.

Διαταραχές εκφορητικού συστήματος

Μετά την παραγωγή, τα σπερματοζωάρια μεταφέρονται στην επιδιδυμίδα, όπου η ωρίμανση τους ολοκληρώνεται. Μαζί με υγρό από τις σπερματοδόχες κύστεις και από τον προστάτη αδένα, συνιστούν το προϊόν της εκσπερμάτισης (σπέρμα). Ποικίλες συγγενείς παθήσεις με αποτέλεσμα ανωμαλίες ή απόφραξη του εκφορητικού συστήματος μπορούν σπανιότερα να προκαλέσουν προβλήματα στην οδό μεταφοράς του σπέρματος. Πιο συχνά, καταστάσεις όπως οι φλεγμονές και οι λοιμώξεις, αλλά και μετεγχειρητικές καταστάσεις, μπορεί να έχουν το αντίστοιχο αποτέλεσμα, με συνέπεια την αποτελεσματική μεν σπερματογένεση αλλά αναποτελεσματική μεταφορά του σπέρματος. Στις περιπτώσεις αυτές, η απουσία σπερματοζωαρίων στο σπερμοδιάγραμμα, αναφέρεται ως αποφρακτική αζωοσπερμία.

Στην κατηγορία των διαταραχών μεταφοράς του σπέρματος, ανήκουν και καταστάσεις κατά τις οποίες το σπέρμα παλινδρομεί στην ουροδόχο κύστη αντί να εξωθηθεί προς την ουρήθρα (λήψη φαρμάκων, διουρηθρικές επεμβάσεις), αλλά και καταστάσεις κατά τις οποίες η φυσιολογική εξώθηση παρεμποδίζεται (στενώματα ουρήθρας, υποσπαδίας).

Λοιμώξεις-φλεγμονές-ανοσοβιολογικοί παράγοντες

Γνωρίζουμε σήμερα πως οι λοιμώξεις από μικροοργανισμούς αποτελούν μία από τις συνηθέστερες αιτίες ενός επηρεασμένου σπερμοδιαγράμματος. Το γεγονός αυτό είναι ακόμη πιο σημαντικό εάν ληφθεί υπόψη το γεγονός ότι η λοίμωξη του ουροποιογεννητικού μπορεί να μην εκδηλώσει συμπτώματα στον άνδρα. Την ίδια στιγμή, οι συμβατικές εξετάσεις, όπως η απλή καλλιέργεια ούρων, δεν είναι επαρκείς στη διάγνωση της λοίμωξης. Η σωστή καθοδήγηση προς τις εξειδικευμένες εξετάσεις που απαιτούνται για την ανίχνευση των μικροβίων που αποδεδειγμένα επηρεάζουν τις παραμέτρους ενός σπερμοδιαγράμματος και η λήψη της κατάλληλης αγωγής, είναι ένα σημαντικό βήμα προς το επιθυμητό αποτέλεσμα.

Σπανιότερα, ανιχνεύονται αντισπερματικά αντισώματα (ASA-Anti-Sperm Antibodies), τα οποία φαίνεται ότι ευθύνονται για το 12-13% των διαγνωσμένων περιπτώσεων υπογονιμότητας σε άνδρες. Παράγοντες κινδύνου για την ανάπτυξη αυτοαντισωμάτων αποτελούν μεταξύ άλλων οι λοιμώξεις, το τραύμα, η ανοσοκαταστολή, η κιρσοκήλη και οι νεοπλασίες.

Κιρσοκήλη

Με τον όρο κιρσοκήλη, αναφερόμαστε στην ελικοειδή διόγκωση του φλεβικού δικτύου του όρχεως, το οποίο ανεπαρκεί. Συνήθως, για ανατομικούς λόγους, η κιρσοκήλη εμφανίζεται αριστερά. Η κιρσοκήλη μπορεί να προκαλεί ήπια συμπτώματα (βάρος, ενόχληση), να εμποδίσει τη φυσιολογική ανάπτυξη του όρχι και να επηρεάσει τη σπερματογένεση. Η κιρσοκήλη έχει επίσης συσχετιστεί με διαταραχές στο γενετικό υλικό των σπερματοζωαρίων, κατάσταση που αντιστρέφεται μετά τη διόρθωσή της. Σε πολλές περιπτώσεις η κιρσοκήλη διαγιγνώσκεται μόνο με τον ηπερηχογραφικό έλεγχο του οσχέου (υποκλινική κιρσοκήλη). Γνωρίζουμε πως κιρσοκήλη εμφανίζεται στο 15% του συνόλου των ανδρών, ποσοστό που αυξάνεται στο 35% των υπογόνιμων ανδρών. Η θεραπεία της κιρσοκήλης είναι χειρουργική, με τη μέθοδο της μικροχειρουργικής να αποτελεί την πλέον αποτελεσματική και αποδεκτή μέθοδο.

Σεξουαλική δυσλειτουργία

Η σεξουαλική δυσλειτουργία, αποτελεί μια κλινική οντότητα που περιλαμβάνει τη στυτική δυσλειτουργία και τις διαταραχές εκσπερμάτισης. Καθίσταται λοιπόν σαφές ότι οποιοδήποτε από τα ανωτέρω προβλήματα, μπορεί να οδηγήσει δευτερογενώς σε καταστάσεις υπογονιμότητας, εφόσον διαταράσσεται η φυσιολογική ερωτική επαφή και η εναπόθεση του σπέρματος στον κόλπο. Τα προβλήματα στύσης, οι σεξουαλικές συνήθειες και ο χρόνος αποχής, η πρόωρη ή καθυστερημένη εκσπερμάτιση, αποτελούν σημαντικές παραμέτρους που συχνά δεν εξετάζονται στον έλεγχο του υπογόνιμου άνδρα.

Συστηματικά νοσήματα

Ποικίλα συχνά και σχετικά κοινά συστηματικά νοσήματα, επηρεάζουν σε άλλοτε άλλο βαθμό τη γονιμοποιητική ικανότητα του άνδρα. Ο σακχαρώδης διαβήτης, το μεταβολικό σύνδρομο και η παχυσαρκία, τα ηπατολογικά προβλήματα, η νεφρική ανεπάρκεια και μια μεγάλη σειρά επιπλέον κλινικών προβλημάτων, πρέπει να αξιολογηθούν κατάλληλα ώστε να εκτιμηθεί η βαρύτητα της επίδρασής τους στη γονιμότητα.

Περιβαλλοντικοί παράγοντες

Η κατηγορία αυτή -που στις μέρες μας γίνεται όλο και πιο συχνή- περιλαμβάνει την ατμοσφαιρική μόλυνση, την έκθεση σε ακτινοβολία, το κάπνισμα, την έκθεση σε χημικές ουσίες (οργανικούς διαλύτες, πλαστικά, PVC, φυτοφάρμακα, εντομοκτόνα, προσθετικά τροφίμων, αποψυκτικά, μελάνια, χρώματα, αρώματα, φωτογραφικά υγρά, κλπ.), την εκτεταμένη χρήση φαρμάκων και το επίμονο σωματικό και ψυχολογικό stress.

Φάρμακα όπως η σιμετιδίνη, η νιτροφουραντοϊνη, η αλλοπουρινόλη, η ερυθρομυκίνη, η τετρακυκλίνη, η γενταμυκίνη και η κυκλοσπορίνη μπορεί να δημιουργήσουν προβλήματα στη σπερματογένεση. Αρνητική επίπτωση στην ποιότητα του σπέρματος και/ή στη λειτουργία του, έχει αναφερθεί ότι επιφέρει η σουλφασαλαζίνη (αντιφλεγμονώδες για τις φλεγμονές του παχέος εντέρου) και το αντιβιοτικό νιτροφουραντοΐνη.

Επίσης, γνωστά αντιψυχωτικά φάρμακα, όπως η χλωροπρομαζίνη, η αλλοπεριδόλη και η θειοριδαζίνη, αντικαταθλιπτικά όπως η αμιτριπτυλίνη, η ημιπραμίνη, η φλουοξετίνη, η παροξετίνη, και η σερτραλίνη, καθώς και αντιϋπερτασικά όπως η γουανεθιδίνη, η πραζοσίνη, η φαινοξυβενζαμίνη, η φαιντολαμίνη και η ρεσερπίνη, πιθανόν σχετίζονται με την πρόκληση στυτικών δυσλειτουργιών και επιφέρουν ανικανότητα.

Αντιμετώπιση

Οι θεραπευτικές επιλογές, αντίθετα από ότι οι περισσότεροι νομίζουν, όπως γίνεται κατανοητό και από τις αιτίες που την προκαλούν, είναι πολλές και διαφορετικές και μπορούν να αποτελέσουν την λύση για το υπογόνιμο ζευγάρι. Αν και κάποιοι παράγοντες δύσκολα μπορεί να αλλάξουν, η κατάλληλη καθοδήγηση και η χρήση φαρμάκων (αντιβιοτικά, ορμόνες), όπου αυτά ενδείκνυνται, αλλά και αντιοξειδωτικών ουσιών καθώς και οι χειρουργικές παρεμβάσεις, μπορούν να προσφέρουν μόνιμη, έγκυρη και αποτελεσματική θεραπευτική λύση στον άνδρα με προβλήματα γονιμότητας. Ταυτόχρονα, η αλλαγή κάποιων συνηθειών της καθημερινότητας μπορούν να συμβάλλουν και αυτές στην βελτίωση των παραμέτρων του σπέρματος. Η στενή συνεργασία μεταξύ του εξειδικευμένου στη γονιμότητα ανδρολόγου και του ζευγαριού με προβλήματα γονιμότητας, είναι σε θέση να δημιουργήσει τις βέλτιστες συνθήκες για την επίτευξη μιας εγκυμοσύνης.